wykłady

Wojciech Bury – Nagroda nobla z chemii 2025 for the development of metal-organic frameworks

przez

Nagroda Nobla z chemii 2025- for the development of metal-organic frameworks

Wojciech Bury (Uniwersytet Wrocławski)

11 grudnia o godz. 1800 Gmach Technologii Chemicznej, Aula Czochralskiego, ul. Koszykowa 75.

W tym roku przypada 130 rocznica ustanowienia Nagrody Nobla, zgodnie z ostatnią wolą zapisaną w 1895 r w testamecie Alfreda Nobla. Zgodnie z tradycją noblowską, nagrody wręczane są co roku 10 grudnia w Sztokholmie, podczas prestiżowej ceremonii zorganizowanej przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk. W tym roku Komitet Noblowski w dziedzinie chemii wybrał trzech naukowców – prof. Susumu Kitagawę z Japonii (ur. 1951, Japonia), prof. Richarda Robsona z Australii (ur. 1937, Wielka Brytania) oraz prof. Omara Yaghiego ze Stanów Zjednoczonych (ur. 1965, Jordania), dzieląc nagrodę na trzy równe udziały pomiędzy laureatów oraz dodając intrygująco krótkie uzasadnienie – „za rozwój sieci metaliczno-organicznych”.[1]

Bibliografia

[1] https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2025/prize-announcement

Dr hab. inż. Wojciech Bury, prof. UWr ukończył studia magisterskie w 2004 roku na kierunku technologia chemiczna na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej (WCh PW).Na WCh PW podjął studia doktoranckie w grupie prof. Janusza Lewińskiego i pod jego kierunkiem w 2008 roku obronił rozprawę doktorską. W 2009 roku rozpoczął pracę na PW jako adiunkt, a w latach 2011‑2014 przebywał na stażu naukowym w Northwestern University w Evanston (USA) w zespole prof. Josepha T. Huppa, gdzie rozpoczął swoją przygodę naukową z materiałami typu MOF. Od 2016 roku podjął pracę badawczą (projekt NCN Sonata Bis) w Zespole Katalizy i Chemii Koordynacyjnej, kierowanym przez prof. Annę Trzeciak, na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2020 uzyskał habilitację, a od 2024 roku jest kierownikiem Zespołu Chemii Retikularnej i Katalizy. Prof. Wojciech Bury jest stypendystą programu „Start” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, laureatem nagrody Premiera za rozprawę doktorską (2009) oraz habilitacyjną (2021), stypendystą Ministra Nauki dla wybitnych młodych naukowców oraz laureatem Nagrody Świętosławskiego II stopnia Warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Jest współautorem 62 publikacji w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, o łącznej liczbie cytowań wynoszącej ponad 10 000 i indeksie h = 36 (wg Google Scholar). Za swoje największe dotychczasowe osiągnięcia uważa zaprojektowanie i otrzymanie cyrkonowego materiału MOF oznaczonego symbolem NU-1000 oraz opracowanie metod postsyntetycznych modyfikacji tego typu materiałów.

Karol Grela – Piżma makrocykliczne i inne przygody z metatezą olefin

przez

Piżma makrocykliczne i inne przygody z metatezą olefin

Karol Grela (UW)

27 listopada o godz. 1800 Gmach Technologii Chemicznej, Aula Czochralskiego, ul. Koszykowa 75.

W powieści „Leśne morze” Igora Newerlego, osadzonej w Mandżurii w czasie japońskiej okupacji, opisana jest przejmująca scena polowania w tajdze na dzikie jelenie piżmowe, oraz późniejszej sprzedaży ich wyciętych gruczołów piżmowych chińskiemu kupcowi w Charbinie.[1] Osiemdziesiąt lat później piżma makrocykliczne można wytwarzać metodami znacznie mniej brutalnymi, takimi jak synteza chemiczna, w tym katalityczna metateza olefin z zamknięciem pierścienia (RCM).

Jednak w przypadku pierścieni makrocyklicznych (14+ atomów) metoda RCM wymaga tzw. warunków wysokiego rozcieńczenia, co stanowi poważne wyzwanie dla produkcji przemysłowej w dużej skali. Te problemy wynikają głównie z kosztów środowiskowych i ekonomicznych związanych z zakupem, przechowywaniem, transportem, a ostatecznie oddzielaniem i utylizacją dużych objętości rozpuszczalników.
Wykorzystując standardowe katalizatory Mo lub specjalistyczne katalizatory Ru (np. Ru1), opracowaliśmy metodę makrocyklizacji dienów w stężeniach 0,2–1,2 mol/kg.[2-3] W połączeniu z niedawno opracowanym katalizatorem Z-stereoselektywnym (Ru2), pokazaliśmy, że można selektywnie otrzymać nienasycone piżma o konfiguracji Z z wysoką wydajnością i selektywnością.[4] Oprócz piżm, otrzymaliśmy też przykładowe feromony i pochodne związków biologicznie czynnych.
Ponadto, na wykładzie zostaną krótko przedstawione nowe katalizatory do etenolizy olejów oraz do metatezy zatłoczonych olefin.

Prof. Karol Grela związany jest z chemią już od szkoły średniej, jest bowiem absolwentem Technikum Chemicznego, które ukończył w 1990 r. W 1994 r ukończył studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej uzyskując tytuł zawodowy magistra inżyniera. Zaledwie cztery lata  później obronił pracę doktorską w Instytucie Chemii Organicznej PAN, wykonaną pod kierunkiem prof. Mieczysława Mąkoszy. W latach 1999-2000 odbył staż podoktorski w Niemczech w Instytucie Maxa Plancka (Max-Planck-Institut für Kohlenforschung w Mülheim), gdzie prowadził badania pod kierunkiem prof. Aloisa Fürstnera. Habilitował się w IChO PAN w 2003,  a 2008 r. uzyskał tytuł naukowy profesora. W 2012 roku związał się z Wydziałem Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, kontynuując równocześnie pracę w IChO PAN. Prowadzi badania w dziedzinie syntezy organicznej i chemii metaloorganicznej, koncentrując się w szczególności na opracowaniu nowych katalizatorów metatezy alkenów i alkinów. W tej dziedzinie osiągnął spektakularne w skali światowej wyniki, opracował bowiem szereg nowych katalizatorów  chronionych patentami, w tym katalizatory sprzedawane przez firmy specjalizujące się w handlu odczynnikami (nitro-Grela catalysts). Opublikował ponad 230 artykułów naukowych, wiele z nich w najbardziej prestiżowych czasopismach chemicznych, takich jak Journal of the American Chemical Society, Angewandte Chemie Int. Ed., Chemical Science i innych. Wypromował ponad 20 doktorów nauk chemicznych.

Prof. Grela jest laureatem z 2014 r. Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej  uważanej za najbardziej prestiżowe wyróżnienie naukowe w Polsce. W 2016 r. otrzymał Medal Kostaneckiego – najwyższe odznaczenie w dziedzinie chemii organicznej przyznawane przez  Polskie Towarzystwo Chemiczne.